Chin State and its People

ေသြးခ်င္းတို႔ေျမ ခ်င္းဌာေနသို႔

ေမာင္သာ(ေရွးေဟာင္းသုေတသန)၊ ဓာတ္ပုံ ေဇယ်ာထြန္း (Starling Travels)

ျမန္မာႏိုင္ငံအေနာက္ေျမာက္ပိုင္းတြင္ တည္ရွိ ေသာ ခ်င္းျပည္နယ္သည္ ေတာင္စြယ္ေတာင္တန္း မ်ား ထူထပ္လ်က္ ျပည္မႏွင့္ ေဝးလံေသာ ေဒသ တစ္ခုျဖစ္သျဖင့္ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရး ခက္ခဲ ကာ ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈေနာက္က် ခဲ့ေသာ္လည္း ျပည္တြင္း ျပည္ပခရီးသြားမ်ား စိတ္ဝင္စားသည့္ နယ္ေျမ တစ္ခုျဖစ္သည္။ ခ်င္းျပည္နယ္၏ ေတာင္စြယ္ ေတာင္တန္းမ်ား၊ ပါးရဲမ်ားထိုးထားသည့္ ခ်င္း အမ်ိဳးသမီးမ်ား၊ ေတာင္ဇလပ္ပန္းမ်ား၊ ႏြား ေနာက္မ်ားသည္ ျပည္နယ္၏ အမွတ္လကၡဏာ မ်ားအျဖစ္ ထင္ရွားလ်က္ရွိေနေပသည္။ ထို႔ အတူ ခ်င္းျပည္နယ္ရွိ အသည္းႏွလုံးပုံသ႑ာန္ ရိဒ္ေရကန္ႏွင့္ နတ္မေတာင္တို႔သည္ ခရီးသြား မ်ား အထူးစိတ္ဝင္စားေသာေနရာမ်ား ျဖစ္ၾက သည္။

ခ်င္းျပည္နယ္၏ ေအးျမေသာရာသီဥတုႏွင့္ လွပသာယာေသာ သဘာဝ႐ႈခင္းမ်ားကို ကိုယ္ ေတြ႕မ်က္ျမင္သိရွိခံစားႏိုင္ရန္ ၿပီးခဲ့သည့္ သႀကၤန္ ႐ံုးပိတ္ရက္မ်ားအတြင္း ခ်င္းေတာင္တန္းေဒသ သို႔ သြားေရာက္ခဲ့သည္။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ မႏုႆေဗဒပညာဌာနမွ မဟာဝိဇၨာႏွင့္ ဒီပလိုမာ သင္တန္းသားမ်ားပါဝင္သည့္ ခ်င္းေတာင္တန္း ေလ့လာေရး ခရီးသြားအဖြဲ႕ႏွင့္အတူ ခ်င္းေတာင္ ေဒသသို႔ လိုက္ပါခဲ့ရာ ခ်င္းျပည္နယ္ေတာင္ပိုင္း ကန္ပက္လက္ၿမိဳ႕မွ ေျမာက္ပိုင္း တီးတိန္ၿမိဳ႕အထိ ကားျဖင့္ ခရီးၾကမ္းႏွင္ခဲ့ၾကသည္။ ခ်င္းျပည္နယ္ ကို ခ႐ိုင္သုံးခု၊ ၿမိ္ဳ႕နယ္ကိုးခုျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းထားရာ ဟားခါးခ႐ိုင္တြင္ ဟားခါးႏွင့္ ထန္တလန္၊ မင္း တပ္ခ႐ိုင္တြင္ မင္းတပ္၊ ကန္ပက္လက္၊ မတူပီ၊ ပလက္ဝ၊ ဖလမ္းခ႐ိုင္တြင္ ဖလမ္း၊ တီးတိန္ႏွင့္ တြန္းဇံၿမိဳ႕နယ္တို႔ ပါဝင္သည္။

ကန္ပက္လက္သို႔

ကန္ပက္လက္သည္ ေဒသအေခၚ ေခၚႏူးစုမ္ ေခၚ ဝိတိုရိယေတာင္ေၾကာင့္ ျပည္တြင္းျပည္ပ ခရီးသြားမ်ားအၾကား ထင္ရွားသည့္ ခရီးသြား ေဒသတစ္ခုျဖစ္ကာ ျမန္မာႏိုင္ငံအေနာက္ဘက္ တြင္ ဆိပ္ျဖဴၿမိဳ႕မွ ၇၅ မိုင္၊ ေဆာၿမိဳ႕မွ ေလးမိုင္ အကြာ၌တည္ရွိသည္။ ကန္ပက္လက္၏တည္ ေနရာ ေျမပုံအၫႊန္းသည္ ေျမာက္လတၱီတြဒ္ ၂၁ ဒီဂရီ ၂၅ မိနစ္ႏွင့္ ၂၂ ဒီဂရီ ဝ၅ မိနစ္ အၾကားႏွင့္ အေရွ႕ေလာင္ဂ်ီတြဒ္ ၉၃ ဒီဂရီ ၃ဝ မိနစ္ႏွင့္ ၉၂ ဒီဂရီ ၂ဝ မိနစ္အၾကားျဖစ္သည္။ ပင္လယ္ေရ မ်က္ႏွာျပင္အထက္ ေပ ၄၅၆ဝ အျမင့္တြင္ တည္ ရွိသည့္ ကန္ပက္လက္ၿမိဳ႕နယ္ ဧရိယာအတြင္း အျမင့္ဆုံးေနရာသည္ ေပ ၁ဝ၂ဝဝ ျမင့္သည့္ ဝိတိုရိယေတာင္ျဖစ္သည္။ ယင္းေနရာတြင္ နတ္မ ေတာင္ဥယ်ာဥ္ဟု လူသိမ်ားသည့္ ေခၚႏူးစုမ္ အမ်ိဳးသားဥယ်ာဥ္ကို ထူေထာင္ထားသျဖင့္ နတ္မေတာင္သို႔ တက္ေရာက္ရန္ လာေရာက္ၾက သူမ်ားျဖင့္ စည္ကားေနေလ့ရွိသည္။

အင္သား (Innthar)

အင္းသားလူမ်ဳိးစုမ်ားအေၾကာင္း

ဥာဏ္ေကာင္းဆက္ / ဓာတ္ပံု-ေဌးေအာင္ / ေၾကးမံုသတင္းစာ၊ ဧၿပီ ၂၁၊ ၂၀၁၈

ေလွကို လက္ျဖင့္မေလွာ္ဘဲ ေျချဖင့္ေလွာ္ သည့္ ယဥ္ေက်းမႈတစ္ရပ္ေၾကာင့္ အင္းသား လူမ်ဳိးစုမ်ားကို လူသိမ်ားၾကသည္။ ထို႔အတူ ¤င္းတို႔ေနထိုင္ရာေဒသရွိ အင္းေလးကန္ႏွင့္ အင္းေလး ေဖာင္ေတာ္ဦးဘုရားမ်ားေၾကာင့္ လည္းလူသိပိုမ်ားျခင္းျဖစ္သည္။ အင္းသား လူမ်ဳိးစုအမ်ားစုမွာ ရွမ္းျပည္နယ္ေတာင္ပိုင္း ေညာင္ေရႊၿမိဳ႕နယ္ အင္းေလးကန္ပတ္ဝန္းက်င္ တြင္ အဓိကေနထိုင္ၾကၿပီး ရပ္ေစာက္၊ ေတာင္နီ၊ ဘီလူးေခ်ာင္းမွတစ္ဆင့္ မိုးၿဗဲ၊ ဖယ္ခုံ ေဒသမ်ားတြင္လည္း ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနထိုင္ေၾကာင္း သိရသည္။

သမိုင္းေၾကာင္း

ပါးစပ္ရာဇဝင္မ်ားအရ အင္းသားလူမ်ဳိးစု မ်ားသည္ ထားဝယ္အဆက္အႏႊယ္မ်ားျဖစ္ၿပီး အေလာင္းစည္သူမင္း တိုင္းခန္းလွည့္လည္ရာ မွ အင္းေလးေဒသသို႔ ေရာက္ရွိခဲ့ရာတြင္ ေနာက္ေတာ္ပါ ထားဝယ္သားအခ်ဳိ႕ကို ဤေဒသ၌ ေနရာခ်ထားခဲ့ရာတြင္ နန္းသဲ၊ ဟဲယာရြာမ၊ ရြာႀကီးပန္းပုံႏွင့္ နန္းပန္ ေနာင္ေတာ ဟူေသာ ရြာေလးရြာကို စတင္ တည္ေထာင္ေနရာခ်ထားေပးခဲ့သည္။ ထိုမွ အင္းေလးရြာဟု ေခၚတြင္ခဲ့ၾကသည္။

Kayah: Family Structure and Relationships

ကယားလူမ်ဳိးတို့၏ မိသားစုဖြဲ႔စည္းပံုႏွင္႕ ေဆြမ်ဳိးေတာ္စပ္ပံု

ရာမည/ေၾကးမံုသတင္းစာ၊ ဧၿပီ ၂၈၊ ၂၀၁၈

ကယားလူမ်ဳိးတို႔၏ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္း တြင္ မိသားစုသည္ အလြန္အေရးပါ အရာ ေရာက္သည္ဟု ဆိုရမည္ျဖစ္သည္။ လူမႈေရး ကိစၥမ်ားတြင္ မိသားစုက ဝိုင္းဝန္းကူညီလုပ္ကိုင္ ေဆာင္ရြက္ၾကေလ့ရွိသည္။ အိမ္ေထာင္စု တစ္ခုတြင္ မိသားစုတစ္စုတည္းေနၾကသည္က မ်ားသည္။ လက္ထပ္ၿပီး ဇနီးေမာင္ႏွံတို႔မွာ အိမ္ခြဲေနရန္ အဆင္သင့္မရွိေသးလွ်င္ မိဘ မ်ားႏွင့္ တစ္ႏွစ္ခန္႔အတူေနၿပီးမွ အိုးသစ္ အိမ္သစ္ထူေထာင္၍ အိမ္ခြဲေနေလ့ရွိၾကသည္။

မိဘမ်ားႏွင့္ အတူေနသည့္အခါတြင္ စီးပြားေရးမွာ တေပါင္းတစည္း တစ္စီးပြား တည္းပင္ျဖစ္သည္။ မိသားစုတစ္ခုလံုး စုေပါင္းရွာေဖြၾကၿပီး စုေပါင္း၍ ခ်က္ျပဳတ္ စားေသာက္ၾကသည္။ မိဘမ်ားႏွင့္အတူေနစဥ္ ဦးစီးသူဖခင္က နာမက်န္းျဖစ္ေနပါက ဖခင္၏အလုပ္ကို သားႀကီးမရွိက သမီးႀကီး၏ခင္ပြန္း သားသမက္က ဦးစီးလုပ္ကိုင္ႏိုင္သည္။ ဖခင္ သည္ အိမ္ေထာင္ဦးစီးျဖစ္သည့္အျပင္ သား သမီးမ်ားအေပၚတြင္ ၾသဇာလႊမ္းမိုးႏိုင္သူျဖစ္ သည္။ ၾသဇာအႀကီးဆံုးျဖစ္ေသာ ဖခင္ကို မိခင္ႏွင့္တကြ သားသမီးမ်ားက ခ်စ္ေၾကာက္ ႐ိုေသမႈ ရွိၾကသည္။

သို႔ရာတြင္ ဖခင္ျဖစ္သူသည္ သားေရး သမီးေရးကိစၥမ်ား၌ မိမိသေဘာအတိုင္း ဆံုးျဖတ္ျခင္းမျပဳမူဘဲ ¤င္းတို႔၏မိခင္ျဖစ္သူႏွင့္ တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးေလ့ရွိသည္။ အိမ္ေထာင္ခြဲ သားသမီးတို႔သည္ မိဘႏွင့္ခြဲခြာ၍ မိမိတို႔အိမ္ ျဖင့္ သီးျခားေနထိုင္ၾကေသာ္ျငား မိဘမ်ားကို အတူေနစဥ္ကကဲ့သို႔ ႐ိုေသေလးစားမႈရွိၾကၿပီး
မိဘမ်ားကို အကူအညီေပးၾကသည့္အျပင္ စားေကာင္းေသာက္ဖြယ္မ်ားကိုလည္း မိဘ မ်ားထံသို႔ ပို႔ေပးေလ့ရွိၾကသည္။

Martial Arts of Danu

႐ိုးရာမပ်က္ ဓႏုေျခလက္ ဓားသိုင္းကြက္

ဥာေကာင္းဆက္၊ ဓာတ္ပုံ-ေဌးေအာင္/ေၾကးမံုသတင္းစာ၊ ေမ ၅၊ ၂၀၁၈

တိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးတိုင္းတြင္ ကိုယ္ပိုင္ယဥ္ေက်းမႈအကမ်ားရွိရာ ရွမ္းျပည္နယ္(ေျမာက္ပိုင္း) ေနာင္ခ်ဳိၿမိဳ႕နယ္ ဟိုခိုေက်းရြာမွ ဓႏုတိုင္းရင္းသား မ်ားတြင္လည္း အကႏွင့္သိုင္း တြဲဖက္တင္ဆက္သည့္ အႏုပညာတစ္ရပ္ရွိရာ ပြဲလမ္းသဘင္အခမ္းအနားမ်ားတြင္ ကျပတင္ဆက္ေလ့ရွိၾကသည္။

”ဓႏု႐ိုးရာသိုင္းႏွင့္ ဓႏုအကဟာ ခြဲလို႔မရေအာင္ ဒြန္တြဲေနပါတယ္၊ အကရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈတိုင္းက ကႀကိဳးတိုင္းဟာ သိုင္းပညာရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရား ေတြျဖစ္တဲ့ ေျခပူးတက္၊ ပူးခြဲ၊ ဆုတ္ႏွင့္ လက္အမူအရာေတြကို အကနဲ႔ ေပါင္းစပ္ၿပီး ေတြ႕ျမင္ၾကရမွာျဖစ္ပါတယ္၊ ေန႔ႀကီးရက္ႀကီး၊ အခါႀကီးရက္ႀကီး မ်ားမွာ ကျပေဖ်ာ္ေျဖေလ့ရွိပါတယ္”ဟု ဓႏုတိုင္းရင္းသူတစ္ဦးက ေျပာသည္။

Kayah (Karenni): Naming System

ကယားလူမ်ဳိးတို့၏ ကင္ပြန္းတပ္အမည္ေပးျခင္းႏွင္႕အေမြဆက္ခံျခင္း ဓေလ႕ထံုးစံမ်ား

ရာမည ၊ ဓာတ္ပံု – ခြန္းဆက္ေန/ေၾကးမံုသတင္းစာ၊ ေမ ၅၊ ၂၀၁၈

ကင္ပြန္းတပ္အမည္ေပးျခင္း

ကယားကေလးငယ္မ်ားကို ျပဳစုေစာင့္ ေရွာက္သည့္အခါတြင္လည္း ႐ိုးရာဓေလ့ထံုးစံ အရ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ၾကသည္။ ေမြးကင္းစကေလးငယ္ကို အမည္ေပးေသာ အခါ ႏွီးကိုခ်ဳိး၍လည္းေကာင္း၊ ၾကက္႐ိုး ထိုးၾကည့္၍လည္းေကာင္း အမည္ေပးေလ့ ရွိၾကသည္။ ကေလးကိုအမည္ေပးၿပီးေနာက္ မၾကာခဏဖ်ားနာလွ်င္ သို႔တည္းမဟုတ္ စိတ္ေကာက္၍ ငိုတတ္လွ်င္ အမည္သစ္ တစ္ခုကို ထပ္မံေျပာင္းလဲေပးေလ့ရွိၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အခ်ဳိ႕ေသာ ကယားကေလးငယ္မ်ား တြင္ အမည္နာမ ေလး၊ ငါးမ်ဳိးခန္႔ရွိေနတတ္ ၾကသည္။

ကယားအမ်ဳိးသမီးမ်ား မီးထြက္ခ်ိန္၌ ေဘးအႏၲရာယ္ကင္းရွင္းေစရန္ႏွင့္ ကေလး ကို အမည္ေပးရန္ရည္ရြယ္၍ ၾကက္ကေလး သို႔မဟုတ္ ၾကက္ငယ္တစ္ေကာင္ကို ႐ိုးရာ ဓေလ့ထံုးစံအရ ၾကက္႐ိုးထိုးေလ့ရွိၾကသည္။ ကယားဘာသာစကားျဖင့္ ေရွးေလာ့ ေခၚ ၾကက္ေသြးခ်ဳိးရန္အတြက္ ၾကက္တစ္ေကာင္ ၏ လည္ပင္းေသြးကိုယူ၍ ကေလးမိခင္၏ ေနာက္ေက်ာႏွင့္ နဖူးတို႔ကို သုတ္လိမ္းေပးရ ၿပီး ယင္းၾကက္၏အသားကို မီးေနသည္ စားရန္အတြက္ ထားရွိရသည္။ ေရွး႐ိုးအေခၚ ကင္ပြန္းရည္သေဘာမ်ဳိးအေနျဖင့္ အသံုးျပဳ ေသာ ၾကက္ေသြးကို ခြက္တစ္လံုးျဖင့္ ခံယူ ထားရသည္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ¤င္းေသြးကို ဝါးျခမ္းခြက္ျဖင့္ ထားေလ့ရွိၾကသည္။

ဝါးခ်ည္ႀကိဳးမ်ားတြင္ ပုတီးလံုးတစ္လံုးစီ ထိပ္တြင္ခ်ည္၍ ထိုႀကိဳးတစ္ေခ်ာင္းစီကို ၾကက္ေသြးခြက္ထဲတြင္ႏွစ္ထားၿပီး မီးေနသည္ လာေမးသူတို႔၏လက္ကို ခ်ည္ေပးေလ့ရွိၾက သည္။ မီးေနသည္လာေမးသူ ဧည့္သည္တို႔ ကလည္း အျပန္တြင္ အိမ္ရွင္၏ဝင္းထရံ တစ္ေနရာ၌ ထိုႀကိဳးကိုျပန္ခ်ိတ္ခဲ့ၿပီး ႏႈတ္မွ လည္း အိမ္ရွင္တို႔ ေဘးအႏၲရာယ္ကင္းရွင္း ပါေစဟု ဆုေတာင္းၾကရသည္။